2 / 2 برکات آزار نرساندن
2 / 2برکات آزار نرساندنپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بهشت را هشت در است و بر هر در آن ، چهار جمله نوشته شده که هر جمله اش ، برای کسی که [ارزش] آن را بشناسد ، از دنیا و هر آنچه در دنیاست ، بهتر است ... . بر در هشتم نوشته شده است : «لا إله إلّا اللّه ، محمّد رسول اللّه ، علیّ ولیّ اللّه » . پس هر که می خواهد از این هشت در وارد شود ، باید چهار خصلت داشته باشد : صدقه دادن ، سخاوت ، خوش خویی ، و آزار نرساندن به بندگان خدا .
صحیح مسلم به نقل از ابو ذر :گفتم : ای پیامبر خدا! اگر از انجام دادن کاری ناتوان شدم ، چه کنم؟ فرمود : «شرّت را از مردم ، باز دار؛ زیرا این کار ، صدقه ای است که برای خود می دهی» .
المستدرک علی الصحیحین به نقل از ابو کثیر زبیدی ، از پدرش :گفتم : ای ابو ذر! مرا به کاری راه نمایی کن که هر گاه بنده آن را انجام دهد ، به بهشت برود . [ابو ذر] گفت : پیامبر خدا فرمود (1) : «ایمان آوردن به خدا» . [سپس ابو ذر ادامه داد :] گفتم : ای پیامبر خدا! ایمان ، عملی هم لازم دارد؟ فرمود : «از آنچه خدا به شخصْ روزی کرده است، دِهِشی کند» . گفتم : ای پیامبر خدا! اگر نادار بود و چیزی نداشت؟ فرمود : «سخن نیکی بگوید». گفتم : اگر اَلکن بود و زبانش یاری نکرد؟ فرمود : «شکست خورده ای را یاری دهد» . گفتم : اگر ناتوان بود و قدرتی نداشت؟ فرمود : «برای کسی که کاری نمی داند ، کاری انجام دهد» . گفتم : اگر خودش کاری بلد نبود؟ پیامبر خدا رو به من کرد و فرمود : «نمی خواهی در دوستت خیری (هنری یا نقطه مثبتی ) باقی بگذاری؟» و فرمود : «آزارش را به مردم نرساند» . گفتم : ای پیامبر خدا! اینها که کاری ندارد! فرمود : «سوگند به آن که جان محمّد در دست اوست ، هر بنده ای که به یکی از این کارها عمل کند و قصدش رضایت خدا باشد ، آن کار در روز قیامت ، دست او را می گیرد و رهایش نمی کند ، تا این که او را به بهشت می بَرَد» .
.
1- .در صحیح ابن حبّان آمده است : «گفت : در این باره از پیامبر خدا پرسیدم . فرمود : ...» .
ص: 506
الإمام علیّ علیه السلام :مَن کَفَّ أذاهُ لَم یُعانِدهُ أحَدٌ . (1)
عنه علیه السلام :مَنعُ أذاکَ یُصلِحُ لَکَ قُلوبَ عِداکَ . (2)
الإمام زین العابدین علیه السلام :کَفُّ الأَذی مِن کَمالِ العَقلِ ، وفیهِ راحَهُ البَدَنِ عاجِلاً وآجِلاً . (3)
الإمام الباقر علیه السلام :لَمّا کَلَّمَ اللّهُ موسَی بنَ عِمرانَ علیه السلام ، قالَ موسی : . . . إلهی فَما جَزاءُ مَن کَفَّ أذاهُ عَنِ النّاسِ ، وبَذَلَ مَعروفَهُ لَهُم؟ قالَ : یا موسی ، یُناجیهِ (4) النّارُ یَومَ القِیامَهِ : لا سَبیلَ لی إلَیکَ . (5)
الإمام الصادق علیه السلام :مَن کَفَّ یَدَهُ عَنِ النّاسِ ، فَإِنَّما یَکُفُّ عَنهُم یَدا واحِدَهً ویَکُفّونَ عَنهُ أیدِیا کَثیرَهً . (6)
.
1- .. غرر الحکم : ج 5 ص 206 ح 8001 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 431 ح 7386.
2- .. غرر الحکم: ج 6 ص 129 ح 9784 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 489 ح 9057 .
3- .. الکافی: ج 1 ص 20 ح 12 عن هشام بن الحکم عن الإمام الکاظم علیه السلام ، تحف العقول: ص 283 ، بحار الأنوار : ج 78 ص 304 ح 1 .
4- .. فی الأمالی : «تنادیه» بدل «یناجیه» .
5- .. فضائل الأشهر الثلاثه: ص 88 ح 68 عن زیاد بن المنذر ، الأمالی للصدوق : ص 276 ح 307 عن عبدالعظیم الحسنی عن الإمام الهادی علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 13 ص 327 ح 4 .
6- .. الکافی: ج 2 ص 643 ح 6 وص 118 ح 6 ، الخصال : ص 17 ح 60 کلّها عن حذیفه بن منصور ، مشکاه الأنوار : ص 311 ح 975 ، بحار الأنوار : ج 75 ص 53 ح 9 .
ص: 507
امام علی علیه السلام :آن که بی آزار است ، هیچ کس با او دشمنی نمی کند .
امام علی علیه السلام :آزار نرساندن تو ، دل های دشمنانت را با تو به آشتی می کشاند .
امام زین العابدین علیه السلام :آزار نرساندن ، از کمال خِرَد است و در دنیا و آخرت ، مایه راحتی تن .
امام باقر علیه السلام :چون خداوند با موسی بن عمران علیه السلام سخن گفت ، موسی گفت : ... معبودا! پاداش کسی که به مردم آزار نرساند و به آنان نیکی کند ، چیست؟ فرمود : «ای موسی! روز قیامت ، آتش ، آهسته به او می گوید : مرا به تو راهی نیست» .
امام صادق علیه السلام :هر کس دستِ [ آزار ] خود را از مردم باز بدارد ، در حقیقت ، یک دست از آنان باز می دارد و [ در مقابل ،] مردم ، دست های بسیاری از [ آزارِ ] او باز می دارند .
.
ص: 508
عنه علیه السلام :ثَلاثَهٌ لَیسَ مَعَهُنَّ غُربَهٌ : حُسنُ الأَدَبِ ، وکَفُّ الأَذی ، ومُجانَبَهُ الرَّیبِ . (1)
عنه علیه السلام فی کِتابِهِ إلی عَبدِ اللّهِ النَّجاشِیِّ وَقَد شَکا إلَیه تَخَوُّفَهُ مِن وِلایَهِ الأَهوازِ :اِعلَم أنّی سَاُشیرُ عَلَیکَ بِرَأیٍ إن أنتَ عَمِلتَ بِهِ تَخَلَّصتَ مِمّا أنتَ مُتَخَوِّفُهُ ، وَاعلَم أنَّ خَلاصَکَ ونَجاتَکَ : مِن حَقنِ الدِّماءِ ، وکَفِّ الأَذی عَن أولِیاءِ اللّهِ . . . . (2)
بحار الأنوار عن صحف إدریس علیه السلام :ما یَثقُلُ فِی المیزانِ إلَا النِّیَّهُ الصّادِقَهُ ، وَالأَعمالُ الطّاهِرَهُ ، وکَفُّ الأَذی ، وَالنَّصیحَهُ لِجَمیعِ الوَری . (3)
.
1- .. تحف العقول: ص 324 ، بحار الأنوار : ج 78 ص 238 ح 79 .
2- .. کشف الریبه : ص 87 عن عبد اللّه بن سلیمان النوفلی ، بحار الأنوار : ج 78 ص 272 ح 112 .
3- .. بحار الأنوار : ج 95 ص 465 .
ص: 509
امام صادق علیه السلام :سه چیز است که با داشتن آنها غربتی در کار نیست : ادب نیکو ، بی آزار بودن ، و دوری از شک [ و بدگمانی] .
امام صادق علیه السلام در نامه ای به عبد اللّه نجاشی که به ایشان گفته بود از پذیرفتن حکومت اهواز بیم دارد :بدان که من ، تو را به نکته ای راه نمایی می کنم که اگر به آن عمل کنی ، از آنچه از آن بیم داری ، خلاص می شوی . بدان که خلاصی و نجات تو ، در این است که : از ریختن خون ، آزار رساندن به دوستان خدا و... خودداری ورزی .
بحار الأنوار به نقل از صحف ادریس علیه السلام :آنچه ترازو[ ی اعمال ] را [ به نفع انسان ]سنگین می کند ، چیزی نیست جز نیّت درست ، اعمال پاک ، آزار نرساندن و خیرخواهی برای همه مردم .
.
ص: 510
الفصل الثالث : ذمّ أنواع الإیذاء3 / 1الإِخافَهُرسول اللّه صلی الله علیه و آله :حَسبُ امرِئٍ مُسلِمٍ مِنَ الشَّرِّ أن یُخیفَ أخاهُ المُسلِمَ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن کانَ یُؤمِنُ بِاللّهِ وَالیَومِ الآخِرِ فَلا یُرَوِّعَنَّ مُسلِما . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :لا یَحِلُّ لِمُسلِمٍ أن یُرَوِّعَ مُسلِما . (3)
عنه صلی الله علیه و آله :لا تُرَوِّعُوا المُسلِمَ ؛ فَإِنَّ رَوعَهَ المُسلِمِ ظُلمٌ عَظیمٌ . (4)
.
1- .. تنبیه الخواطر: ج 1 ص 39.
2- .. المعجم الکبیر: ج 7 ص 99 ح 6487 عن سلیمان بن صرد ، کنز العمّال : ج 16 ص 11 ح 43708 .
3- .. سنن أبی داود : ج 4 ص 301 ح 5004 ، السنن الکبری : ج 10 ص 420 ح 21177 کلاهما عن عبدالرحمن بن أبی لیلی ، الزهد لابن المبارک : ص 240 ح 688 عن أبی هریره ، کنز العمّال : ج 16 ص 11 ح 43710 ؛ عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 2 ص 70 ح 327 عن فاطمه بنت الإمام الرضا عن آبائها عن الإمام علیّ علیهم السلام ، تنبیه الخواطر: ج 1 ص 98 وفیه «لمؤمن» بدل «لمسلم» ، بحار الأنوار : ج 75 ص 147 ح 1 .
4- .. کنز العمّال : ج 16 ص 11 ح 43709 نقلاً عن المعجم الکبیر عن عامر بن ربیعه .
ص: 511
فصل سوم : نکوهش انواع آزاررسانی
3 / 1 ترساندن
فصل سوم : نکوهش انواع آزاررسانی3 / 1ترساندنپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مرد مسلمان را همین بدی بس که برادر مسلمانش را بترساند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس به خدا و روز واپسین ایمان دارد ، هرگز نباید مسلمانی را به وحشت بیندازد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :برای مسلمان ، روا نیست که مسلمانی را بترساند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مسلمان را دچار وحشت نکنید که ترساندن مسلمان ، ستمی بزرگ است .
.
ص: 512
3 / 2النَّظرَهُ المُؤذِیَهُرسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا یَحِلُّ لِمُؤمِنٍ أن یُشیرَ إلی أخیهِ بِنَظرَهٍ تُؤذیهِ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :ما یَحِلُّ لِمُؤمِنٍ أن یَشتَدَّ إلی أخیهِ بِنَظرَهٍ تُؤذیهِ . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن نَظَرَ إلی مُؤمِنٍ نَظرَهً لِیُخیفَهُ بِها ، أخافَهُ اللّهُ عز و جل یَومَ لا ظِلَّ إلّا ظِلُّهُ . (3)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن نَظَرَ إلی أخیهِ المُسلِمِ نَظرَهً مُخیفَهً مِن غَیرِ حَقٍّ، أخافَهُ اللّهُ یَومَ القِیامَهِ. (4)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن نَظَرَ إلی مُؤمِنٍ نَظَرهً یُخیفُهُ بِها ، أخافَهُ اللّهُ تَعالی یَومَ لا ظِلَّ إلّا ظِلُّهُ ، وحَشَرَهُ فی صورَهِ الذَّرِّ (5) بِلَحمِهِ وجِسمِهِ وجَمیعِ أعضائِهِ وروحِهِ ، حَتّی یورِدَهُ مَورِدَهُ. (6)
3 / 3المِزاحُ المُؤذیمسند ابن حنبل عن عبد الرحمن بن أبی لیلی :حَدَّثَنا أصحابُ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله أنَّهُم کانوا یَسیرونَ مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله فی مَسیرٍ ، فَنامَ رَجُلٌ مِنهُم ، فَانطَلَقَ بَعضُهُم إلی نَبلٍ مَعَهُ فَأَخَذَها ، فَلَمَّا استَیقَظَ الرَّجُلُ فَزِ عَ ، فَضَحِکَ القَومُ ، فَقالَ : ما یُضحِکُکُم ؟! فَقالوا : لا ، إلّا أنّا أخَذنا نَبلَ هذا فَفَزِعَ ، فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : لا یَحِلُّ لِمُسلِمٍ أن یُرَوِّعَ مُسلِما . (7)
.
1- .. تنبیه الخواطر: ج 1 ص 98 ؛ إحیاء العلوم : ج 3 ص 106 .
2- .. الزهد لابن المبارک: ص 240 ح 689 عن حمزه بن عبده.
3- .. الکافی: ج 2 ص 368 ح 1 عن عبد اللّه بن سنان عن الإمام الصادق علیه السلام ، مشکاه الأنوار : ص 182 ح 465 ، إرشاد القلوب: ص 142 کلاهما عن الإمام الصادق علیه السلام ، تنبیه الخواطر: ج 2 ص 209 ، بحار الأنوار : ج 75 ص 151 ح 19 .
4- .. تاریخ بغداد: ج9 ص223 الرقم 4799 عن أبی هریره ، المصنّف لعبد الرزّاق : ج5 ص139 ح 9187 عن عبدالرحمن بن زیاد ، شُعب الإیمان : ج 6 ص 50 ح 7468 عن عبد اللّه بن عمرو وکلاهما نحوه ، کنز العمّال : ج 15 ص 69 ح 40134 .
5- .. الذَّرّ : جمع ذَرَّه ؛ وهی أصغر النمل (الصحاح : ج 2 ص 663 «ذرر») .
6- .. جامع الأخبار: ص 415 ح 1151 ، بحار الأنوار: ج 75 ص 150 ح 13 .
7- .. مسند ابن حنبل: ج 9 ص 35 ح 23126 .
ص: 513
3 / 2 نگاه آزار دهنده
3 / 3 شوخی آزار دهنده
3 / 2نگاه آزار دهندهپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :برای مؤمن روا نیست که به برادرش با نگاهی اشاره کند که او را می آزارد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :برای مؤمن روا نیست که به برادرش نگاهی آزار دهنده کند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس به مؤمنی نگاهی کند ، به قصد این که با آن نحوه نگاه، او را بترساند ، خداوند عز و جل آن شخص را در آن روزی که سایه ای جز سایه او نیست ، می ترساند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس به برادر مسلمانش به ناحق ، نگاهی ترس آور کند ، خداوند در روز قیامت ، او را می ترساند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس به مؤمنی نگاهی ترس آور کند ، خداوند متعال ، در آن روزی که سایه ای جز سایه او نیست ، وی را می ترساند و او را با همان گوشت و بدن و اعضا و روحش ، به صورت مورچه محشور می کند ، تا این که او را به جایگاهش وارد سازد .
3 / 3شوخی آزار دهندهمسند ابن حنبل به نقل از عبد الرحمان بن ابی لیلی :اصحاب پیامبر خدا برایمان نقل کردند که با پیامبر خدا در راهی می رفتند. یکی از آنان خوابید و دیگری رفت و تیر او را برداشت . مرد ، چون بیدار شد ، هراسان گشت . جمعیّت خندیدند. پیامبر خدا پرسید : «چرا می خندید؟» . گفتند : چیزی نیست . ما تیرش را برداشتیم و او هراسان شده است . پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «بر هیچ مسلمانی روا نیست که مسلمانی را بترساند» .
.
ص: 514
اُسد الغابه عن عمرو بن یحیی عن أبیه عن جدّه :کُنّا عِندَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقامَ رَجُلٌ ونَسِیَ نَعلَهُ ، فَأَخَذَها رَجُلٌ ووَضَعَها تَحتَهُ ، فَجاءَ الرَّجُلُ فَقالَ : مَن رَآهُما ؟ فَقالَ الرَّجُلُ : أنَا أخَذتُهُما . فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : فَکَیفَ رَوعَهُ المُؤمِنِ ؟! قالَ : وَالَّذی بَعَثَکَ بِالحَقِّ ما أخَذتُهُما إلّا وأنَا ألعَبُ! قالَ : فَکَیفَ بِرَوعَهِ المُؤمِنِ ؟! (1)
3 / 4الکَلامُ المُؤذیالإمام الصادق علیه السلام :إنَّ رَجُلاً لَقِیَ رَجُلاً عَلی عَهدِ أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام فَقالَ لَهُ : إنِّی احتَلَمتُ بِاُمِّکَ ، فَرُفِعَ إلی أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام ، فَقالَ : إنَّ هذَا افتَری عَلَیَّ ! فَقالَ : وما قالَ لَکَ ؟ قالَ : زَعَمَ أنَّهُ احتَلَمَ بِاُمّی . فَقالَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام : فِی العَدلِ إن شئتَ أقَمتُهُ لَکَ فِی الشَّمسِ وجَلَدتُ ظِلَّهُ! فَإِنَّ الحُلُمَ مِثلُ الظِّلِّ ، ولکِنّا سَنَضرِبُهُ إذا آذاکَ حَتّی لا یَعودَ یُؤذِی المُسلِمینَ . (2)
.
1- .. اُسد الغابه : ج 6 ص 71 الرقم 5813 .
2- .. علل الشرائع: ص 544 ح 1 عن سماعه ، الکافی : ج 7 ص 263 ح 19 عن سماعه مضمرا ، بحار الأنوار : ج 40 ص 313 ح 88 .
ص: 515
3 / 4 سخن آزار دهنده
اُسد الغابه به نقل از عمرو بن یحیی ، از پدرش ، از جدّش :ما نزد پیامبر صلی الله علیه و آله بودیم که مردی برخاست و رفت و کفشش را فراموش کرد . یک نفر ، آن را برداشت و زیر خود گذاشت . مرد بر گشت و گفت : کسی کفش ها را ندیده است؟ آن مرد گفت : من آنها را برداشته ام . پیامبر خدا فرمود : «ترساندن مؤمن ، چه معنا دارد؟!» . مرد گفت : سوگند به آن که تو را به حق بر انگیخت ، من فقط برای شوخی ، آنها را برداشتم! فرمود : «ترساندن مؤمن ، چه معنا دارد؟!» .
3 / 4سخن آزار دهندهامام صادق علیه السلام :(1) در روزگار امیر مؤمنان علیه السلام ، مردی ، مردی دیگر را دید و به او گفت : من به مادرت محتلم شده ام . شکایت به نزد امیر مؤمنان علیه السلام برده شد و آن مرد به امام گفت : این مرد ، بر من افترا بست . امام علیه السلام فرمود : «چه گفت؟». گفت : می گوید که به مادرم محتلم شده است . امیر مؤمنان علیه السلام فرمود : «عدالت ، اقتضا می کند که اگر بخواهی ، او را در آفتابْ نگه بدارم و سایه اش را حد بزنم ؛ چرا که خواب ، مانند سایه است ؛ امّا او را به خاطر این که تو را آزرده است ، می زنیم تا دیگر ، مسلمانان را آزار ندهد» .
.
1- .این حدیث ، در الکافی چنین آمده است : «از سماعه روایت شده است که گفت : فرمود : ...» و به نام امام صادق علیه السلام تصریح نشده است ؛ امّا قواعد رجالی و تصریح به نام امام در علل الشرائع ، مؤیّد آن است که روایت ، از امام صادق علیه السلام است .
ص: 516
3 / 5النَّجوَی المُؤذِیَهُرسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا یَتَناجَی اثنانِ (1) دونَ واحِدٍ ؛ فَإِنَّ ذلِکَ یُؤذِی المُؤمِنَ ، وَاللّهُ عز و جل یَکرَهُ أذَی المُؤمِنِ . (2)
3 / 6الإیذاءُ بِما لا یَعنیالإمام الباقر علیه السلام :کَفی بِالمَرءِ عَیبا أن یَتَعَرَّفَ مِن عُیوبِ النّاسِ ما یَعمی عَلَیهِ مِن أمرِ نَفسِهِ ، أو یَعیبَ عَلَی النّاسِ أمرا هُوَ فیهِ لا یَستطَیعُ التَّحَوُّلَ عَنهُ إلی غَیرِهِ ، أو یُؤذِیَ جَلیسَهُ بِما لا یَعنیهِ . (3)
3 / 7الرِّیحُ المُؤذِیَهُمسند ابن حنبل عن عائشه:إنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله کانَ یَکرَهُ أن یوجَدَ مِنهُ ریحٌ یُتَأَذّی مِنها . (4)
علل الشرائع عن محمّد بن سنان :سَأَلتُ أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام عَن أکلِ البَصَلِ وَالکُرّاثِ ، فَقالَ : لا بَأسَ بِأَکلِهِ مَطبوخا وغَیرَ مَطبوخٍ ، ولکِن إن أکَلَ مِنهُ ما لَهُ أذیً ، فَلا یَخرُج إلَی المَسجِدِ کَراهِیَهَ أذاهُ عَلی مَن یُجالِسُ . (5)
.
1- .. لا یَتَناجی اثنان : أی لایتسارَران منفردَین (النهایه : ج 5 ص 25 «نجا») .
2- .. سنن الترمذی : ج 5 ص 128 ح 2825 ، مسند أبی یعلی : ج 3 ص 45 ح 2438 ، المعجم الأوسط : ج 2 ص 281 ح 1986 کلاهما عن ابن عبّاس ، الزهد لابن المبارک: ص 241 ح 692 عن عکرمه بن خالد وفیها «الثالث» بدل «واحد» ، کنز العمّال: ج 9 ص 45 ح 24759 .
3- .. الکافی : ج 2 ص 460 ح 3 ، الزهد للحسین بن سعید : ص 3 ح 1 ، تحف العقول : ص 296 نحوه ، بحار الأنوار : ج 75 ص 150 ح 15 .
4- .. مسند ابن حنبل : ج 10 ص 99 ح 26179 ، المعجم الأوسط : ج 3 ص 185 ح 2873 .
5- .. علل الشرائع : ص 520 ح 2 ، المحاسن : ج 2 ص 317 ح 702 نحوه ، بحار الأنوار : ج 66 ص 200 ح 2.
ص: 517
3 / 5 درِ گوشی حرف زدن آزار دهنده
3 / 6 آزار دادن با کارهای بیهوده
3 / 7 بوی آزار دهنده
3 / 5درِ گوشی حرف زدن آزار دهندهپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ دو نفری با هم در گوشی حرف نزنند؛ چرا که این کار ، مؤمن را آزار می دهد و خداوند عز و جل آزار رساندن به مؤمن را ناخوش می دارد .
3 / 6آزار دادن با کارهای بیهودهامام باقر علیه السلام :آدمی را همین عیب بس که عیب خود را نبیند و عیب مردم را ببیند ، یا بر مردم ، چیزی را عیب بگیرد که در خودِ او هست و نمی تواند آن را تغییر دهد ، یا همنشینش را با کارهای بیهوده ، آزار دهد .
3 / 7بوی آزار دهندهمسند ابن حنبل به نقل از عایشه :پیامبر خدا خوش نداشت که از او بویی آزار دهنده به مشام رسد .
علل الشرائع به نقل از محمّد بن سنان :از امام صادق علیه السلام در باره خوردن پیاز و تره پرسیدم . فرمود : «خوردن آنها ، پخته یا خام ، اشکالی ندارد ؛ امّا اگر چیزی از اینها را خورد که [ بوی ] ناراحت کننده ای دارد ، به مسجد نرود تا مبادا بوی آن ، هم صحبتش را ناراحت کند» .
.
ص: 518
3 / 8العِبادَهُ المُؤذِیَهُرسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا یَجهَرُ بَعضُکُم عَلی بَعضٍ ، فَإِنَّ ذلِکَ یُؤذِی المُصَلِّیَ . (1)
سنن أبی داود عن أبی سعید :اِعتَکَفَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله فِی المَسجِدِ ، فَسَمِعَهُم یَجهَرونَ بِالقِراءَهِ ، فَکَشَفَ السِّترَ وقالَ : ألا إنَّ کُلَّکُم مُناجٍ رَبَّهُ ، فَلا یُؤذِیَنَّ بَعضُکُم بَعضا ، ولا یَرفَعُ بَعضُکُم عَلی بَعضٍ فِی القِراءَهِ أو قالَ : فِی الصَّلاهِ . (2)
مسند الشامیّین عن أنس عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله :أنَّهُ کانَ إذا قامَ مِنَ اللَّیلِ یَقتَرِئُ ، زَمزَمَ (3) قِراءَتَهُ ، إلّا أنَّهُ یُفهِمُنَا الآیَهَ بَعدَ الآیَهِ . قُلتُ : یا رَسولَ اللّهِ ، ألا تَرفَعُ صَوتَکَ بِالقُرآنِ؟ قالَ : أکرَهُ أن اُؤذِیَ بِهِ رَفیقی وأهلَ بَیتی . (4)
سنن أبی داود عن عبد اللّه بن بسر :جاءَ رَجُلٌ یَتَخَطّی رِقابَ النّاسِ یَومَ الجُمُعَهِ وَالنَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَخطُبُ ، فَقالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : اِجلِس فَقَد آذَیتَ . (5)
.
1- .. المعجم الأوسط : ج 3 ص 27 ح 2362 ، تاریخ بغداد : ج 12 ص 284 الرقم 6724 کلاهما عن جابر بن عبداللّه ، کنز العمّال : ج 1 ص 622 ح 2878 .
2- .. سنن أبی داود : ج 2 ص 38 ح 1332 ، مسند ابن حنبل : ج 4 ص 187 ح 11896 ، السنن الکبری : ج 3 ص 17 ح 4703 کلاهما نحوه ، کنز العمّال : ج 1 ص 608 ح 2791 .
3- .. الزَّمزمه : صوتٌ خفیّ لا یکاد یُفهم (النهایه : ج 2 ص 313 «زمزم»).
4- .. مسند الشامیّین : ج 4 ص 305 ح 3378 ، کنز العمّال : ج 2 ص 319 ح 4123 نقلاً عن ابن النجّار .
5- .. سنن أبی داود : ج 1 ص 292 ح 1118 ، سنن ابن ماجه: ج 1 ص 354 ح 1115 عن جابر بن عبداللّه ، المستدرک علی الصحیحین : ج 1 ص 425 ح 1061 کلاهما نحوه ، کنز العمّال: ج 7 ص 748 ح 21221 .
ص: 519
3 / 8 عبادت آزار دهنده
3 / 8عبادت آزار دهندهپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :[ در هنگام خواندن نماز ، ] صداهایتان را از یکدیگر، بلندتر نکنید؛ زیرا این کار ، نمازگزار را آزار می دهد .
سنن أبی داوود به نقل از ابو سعید :پیامبر خدا در مسجد ، اعتکاف کرد . شنید که صدای مسلمانان به قرائت ، بلند است . پرده را کنار زد و فرمود : «بدانید که همه شما در حال مناجات با پروردگار خود هستید . پس موجب آزار یکدیگر نشوید ، و در قرائت، صدایتان را از یکدیگر بلندتر نکنید» یا فرمود: «در نماز» .
مسند الشامیّین به نقل از اَنَس :پیامبر خدا ، هر گاه شب برای خواندن قرآن بر می خاست ، با صدای آهسته قرائت می کرد و فقط همین قدر به ما می فهماند که آیه ای تمام شده و آیه دیگر را شروع کرده است . گفتم : ای پیامبر خدا! چرا بلند قرآن نمی خوانید؟ فرمود : «خوش ندارم که با این کار ، رفیقم ، و افراد خانواده ام را آزار برسانم» .
سنن أبی داوود به نقل از عبد اللّه بن بسر :در روز جمعه ، مردی [ به مسجد ]آمد و از روی شانه های مردم رد شد ، در حالی که پیامبر صلی الله علیه و آله خطبه می خواند . به او فرمود : «بنشین ، موجب آزار شدی» .
.
ص: 520
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن تَرَکَ الصَّفَّ الأَوَّلَ مَخافَهَ أن یُؤذِیَ أحَدا ، أضعَفَ اللّهُ لَهُ أجرَ الصَّفِّ الأَوَّلِ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله لِعُمَرَ بنِ الخَطّابِ :یا عُمَرُ ، إنَّکَ رَجُلٌ قَوِیٌّ ، لا تُزاحِم عَلَی الحَجَرِ فَتُؤذِیَ الضَّعیفَ ؛ إن وَجَدتَ خَلوَهً فَاستَلِمهُ ، وإلّا فَاستَقبِلهُ فَهَلِّل وکَبِّر . (2)
الإمام الصادق علیه السلام لَمّا سُئِلَ عَنِ المُسرِعِ وَالمُبطِئِ فِی الطَّوافِ :کُلٌّ واسِعٌ ما لَم یُؤذِ أحَدا . (3)
الکافی عن حمّاد بن عثمان :کانَ بِمَکَّهَ رَجُلٌ مَولی لِبَنی اُمَیَّهَ یُقالُ لَهُ : ابنُ أبی عَوانَهَ ، لَهُ عِنادَهٌ (4) ، وکانَ إذا دَخَلَ إلی مَکَّهَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام أو أحَدٌ مِن أشیاخِ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام یَعبَثُ بِهِ ، وإنَّهُ أتی أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام وهُوَ فِی الطَّوافِ فَقالَ : یا أبا عَبدِ اللّهِ ، ما تَقولُ فِی استِلامِ الحَجَرِ؟ فَقالَ : اِستَلَمَهُ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله . فَقالَ لَهُ : ما أراکَ استَلَمتَهُ! قالَ : أکرَهُ أن اُؤذِیَ ضَعیفا أو أتَأَذّی . قالَ : فَقالَ : قَد زَعَمتَ أنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله استَلَمَهُ؟! قالَ : نَعَم ، ولکِن کانَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله إذا رَأَوهُ عَرَفوا لَهُ حَقَّهُ ، وأنَا فَلا یَعرِفونَ لی حَقّی . (5)
.
1- .. المعجم الأوسط : ج 1 ص 171 ح 537 ، کنز العمّال : ج 7 ص 635 ح 20647 نقلاً عن ابن النجّار وکلاهما عن ابن عبّاس .
2- .. مسند ابن حنبل : ج 1 ص 69 ح 190 عن عمر ، السنن الکبری : ج 5 ص 130 ح 9262 ، البدایه والنهایه : ج 5 ص 159 ، السیره النبویّه لابن کثیر : ج 4 ص 318 ، سبل الهدی والرشاد : ج 8 ص 463 ، کنز العمّال : ج 5 ص 58 ح 12037 .
3- .. کتاب من لایحضره الفقیه: ج 2 ص 411 ح 2842 عن سعید الأعرج .
4- .. أی معاند لأهل البیت علیهم السلام ینصب العداوه لهم ، وفی بحار الأنوار : «له عباءه».
5- .. الکافی: ج 4 ص 409 ح 17 ، بحار الأنوار : ج 47 ص 232 ح 21 .
ص: 521
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس از ترس این که موجب آزار کسی شود ، صفّ اوّل [ جماعت ]را ترک کند ، خداوند، دو برابر ثوابِ صفّ اوّل را به او عطا می فرماید .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله خطاب به عمر بن خطّاب :ای عمر! تو آدم توانمندی هستی . به طرف حجر [ الأسود ] فشار نیاور؛ زیرا موجب آزار افراد ضعیف می شوی . اگر خلوت بود ، استلام کن ، وگر نه به طرف آن رو کن و «لا إله إلّا اللّه » و «اللّه أکبر» بگو .
امام صادق علیه السلام در پاسخ سؤالی در باره کسی که در طواف ، تند یا کند ، حرکت می کند :هیچ یک از این دو ، ایرادی ندارد ، به شرط آن که موجب آزار کسی نشود .
الکافی به نقل از حمّاد بن عثمان :در مکّه ، مردی از وابسته های بنی امیّه به نام ابن ابی عوانه بود که [ با اهل بیت علیهم السلام ] دشمنی می ورزید و هر گاه امام صادق علیه السلام یا یکی از بزرگان خاندان محمّد صلی الله علیه و آله وارد مکّه می شد ، به او جسارت می کرد . روزی ، امام صادق علیه السلام در طواف بود که آن مرد به نزد ایشان آمد و گفت : ای ابو عبد اللّه ! در باره استلام حجر (دست کشیدن به حجر الأسود) چه می گویی؟ فرمود : «پیامبر خدا آن را استلام کرده است» . مرد گفت : امّا ندیده ام که تو استلام کنی! فرمود : «خوش ندارم که ناتوانی را آزار دهم ، یا خودم آزار ببینم» . مرد گفت : ولی تو گفتی که پیامبر خدا آن را استلام کرده است! فرمود : «بله ؛ امّا [ مردم ، ] پیامبر خدا را که می دیدند ، حقّ (احترامِ) او را به جا می آوردند [ و برایش جا باز می کردند ] ؛ ولی کسی حقّ (احترام) مرا به جای نمی آورد» .
.
ص: 522
الإمام الصادق علیه السلام :لا بَأسَ بِالنَّفخِ فِی الصَّلاهِ فی مَوضِعِ السُّجودِ ما لَم یُؤذِ أحَدا . (1)
.
1- .. تهذیب الأحکام: ج 2 ص 329 ح 1351 عن أبی بکر الحضرمی.
ص: 523
امام صادق علیه السلام :فوُت کردن به محلّ سجده در هنگام نماز ، اشکالی ندارد ، به شرط آن که موجب آزار کسی نشود .
.
ص: 524
الفصل الرابع : أخطر أنواع الإیذاء4 / 1إیذاءُ أهلِ البَیتِ علیهم السّلامرسول اللّه صلی الله علیه و آله :أیُّهَا النّاسُ! اِسمَعوا قَولی وَاعرِفوا حَقَّ نَصیحَتی ، ولا تَخلُفونی فی أهلِ بَیتی إلّا بِالَّذی اُمِرتُم بِهِ مِن حِفظِهِم ؛ فَإِنَّهُم حامَّتی وقَرابَتی وإخوَتی وأولادی ، وإنَّکُم مَجموعونَ ومُساءَلونَ عَنِ الثَّقَلَینِ (1) ، فَانظُروا کَیفَ تَخلُفونی فیهِما ، إنَّهُم أهلُ بَیتی ، فَمَن آذاهُم آذانی ، ومَن ظَلَمَهُم ظَلَمَنی ، ومَن أذَلَّهُم أذَلَّنی ، ومَن أعَزَّهُم أعَزَّنی ، ومَن أکرَمَهُم أکرَمَنی . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن آذانی فی أهلی فَقَد آذَی اللّهَ . (3)
عنه صلی الله علیه و آله :إذا قُمتُ المَقامَ المَحمودَ تَشَفَّعتُ فی أصحابِ الکَبائِرِ مِن اُمَّتی ، فَیُشَفِّعُنِی اللّهُ فیهِم ، وَاللّهِ لا تَشَفَّعتُ فیمَن آذی ذُرِّیَّتی . (4)
.
1- .. قال ابن الأثیر : سمّاهما «ثَقَلین» لأنّ الأخذ بهما والعمل بهما ثقیل ، ویقال لکلّ خطیر نفیس : ثَقَل ، فسمّاهما ثَقَلین إعظاما لقدرهما وتفخیما لشأنهما (النهایه : ج 1 ص 216 «ثقل») .
2- .. الأمالی للصدوق : ص 122 ح 112 ، التحصین لابن طاووس : ص 599 وفیه «خاصّتی» بدل «حامّتی» و«أهل یقین» بدل «أهل بیتی» فی الموضع الثانی و کلاهما عن ابن عبّاس ، بحار الأنوار : ج 38 ص 94 ح 10.
3- .. کنز العمّال : ج 12 ص 103 ح 34197 نقلاً عن أبی نعیم عن الإمام علیّ علیه السلام .
4- .. الأمالی للصدوق : ص 370 ح 462 عن خالد القلانسی عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، روضه الواعظین : ص 299 ، بحار الأنوار : ج 8 ص 37 ح 12 .
ص: 525
فصل چهارم : بدترین نوع آزاررسانی
4 / 1 آزار دادن اهل بیت علیهم السلام
فصل چهارم : بدترین نوع آزاررسانی4 / 1آزار دادن اهل بیت علیهم السّلامپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ای مردم! سخنم را بشنوید و نصیحتم را آویزه گوش کنید و پس از من ، اهل بیتم را پاس بدارید که به این کار ، امر شده اید؛ زیرا آنان کسان من و خویشاوندان و برادران و فرزندان من هستند، و شما [ در قیامت ] گرد آورده می شوید و در باره ثَقَلین (1) بازخواست می شوید . پس مواظب باشید که پس از من ، چگونه با آنان رفتار می کنید. آنان ، اهل بیت من هستند . هر کس آزارشان دهد ، مرا آزرده است ، و هر کس به آنها ستم کند ، به من ستم کرده است ، و هر کس آنان را خوار سازد ، مرا خوار ساخته است ، و هر کس آنان را ارج نهد ، مرا ارج نهاده است ، و هر کس آنان را گرامی بدارد ، مرا گرامی داشته است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس با آزردن اهل بیتم مرا بیازارد ، هر آینه خدا را آزرده است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :آن گاه که در آن مقامِ ستوده (2) برخیزم ، برای آن دسته از امّتم که گناهان کبیره مرتکب شده اند ، شفاعت می کنم و خداوند ، شفاعت مرا در باره آنها می پذیرد ؛ امّا به خدا سوگند ، برای کسی که فرزندان مرا بیازارد ، شفاعت نخواهم کرد .
.
1- .ابن اثیر در النهایه می گوید : قرآن و اهل بیت را ثقلین گفته اند؛ چون تمسّک به آنها و عمل کردن به دستورهای آنان سنگین است . به هر شی ء باارزش و نفیس «ثَقَل» می گویند . پیامبر خدا صلی الله علیه و آله این دو را برای بزرگداشت منزلت آنها و ارج نهادن به مقامشان «ثقلین» نامید .
2- .واژه «مقام»، یا مصدر و به معنای برانگیخته شدن به صورتی ستودنی است و یا اسم مکان و به معنای جایگاه ستوده است . این مقام چنان که در احادیث آمده مقام شفاعت است (ر . ک : المیزان فی تفسیر القرآن : ج 13 ص 176) .
ص: 526
عنه صلی الله علیه و آله :مَن آذی عَلِیّا فَقَد آذانی . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن آذی عَلِیّا فَقَد آذانی ، ومَن آذانی فَقَد آذَی اللّهَ تَعالی . (2)
کشف الیقین عن ابن عبّاس :کُنتُ عِندَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله إذ أقبَلَ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ علیه السلام غَضبانَ ، فَقالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : ما أغضَبَکَ؟ فَقالَ : آذَونی فیکَ بَنو عَمِّکَ ، فَقامَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله مُغضَبا وقالَ : یا أیُّهَا النّاسُ! مَن آذی عَلِیّا فَقَد آذانی ، إنَّ عَلِیّا أوَّلُکُم إیمانا ، وأوفاکُم بِعَهدِ اللّهِ . یا أیُّهَا النّاسُ! مَن آذی عَلِیّا بُعِثَ یَومَ القِیامَهِ یَهودِیّا أو نَصرانِیّا . فَقالَ جابِرُ بنُ عَبدِ اللّهِ الأَنصارِیُّ : یا رَسولَ اللّهِ ، وإن شَهِدَ أن لا إلهَ إلَا اللّهُ وأنَّکَ مُحَمَّدٌ رَسولُ اللّهِ؟ فَقالَ : یا جابِرُ ، کَلِمَهٌ یَحتَجِزونَ بِها ألّا تُسفَکَ دِماؤُهُم ، وألّا یُستَباحَ أموالُهُم . (3)
.
1- .. مسند ابن حنبل : ج 5 ص 405 ح 15960 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 132 ح 4619 ، المصنّف لابن أبی شیبه : ج 7 ص 502 ح 45 کلّها عن عمرو بن شاس الأسلمی ، کنز العمّال : ج 11 ص 601 ح 32901 ؛ المناقب لابن شهرآشوب : ج 3 ص 211 عن عمر بن الخطّاب.
2- .. الإفصاح : ص 128 ، المناقب لابن شهرآشوب : ج 3 ص 212 ، التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکری علیه السلام : ص 137 ح 70 ، تحف العقول: ص 459 عن الإمام الهادی علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله بزیاده «ومن آذی اللّه یوشک أن ینتقم منه» فی آخره ، بحار الأنوار : ج 5 ص 69 ح 1 .
3- .. کشف الیقین : ص 311 ح 366 ، العمده : ص 282 ح 459 ، الطرائف: ص 75 ح 96 ، الصراط المستقیم : ج 2 ص 49 ، المناقب للکوفی : ج 1 ص 548 ح 489 والثلاثه الأخیره نحوه ، بحار الأنوار : ج 39 ص 333 ح 3 .
ص: 527
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس علی را بیازارد ، مرا آزرده است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس علی را بیازارد ، مرا آزرده است و هر کس مرا بیازارد ، خداوند متعال را آزرده است .
کشف الیقین به نقل از ابن عبّاس :نزد پیامبر صلی الله علیه و آله بودم که علی بن ابی طالب علیه السلام خشمگین آمد . پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «چرا خشمگینی؟» . گفت : پسرعموهایت مرا در باره شما ناراحت کردند. پیامبر خدا با ناراحتی برخاست و فرمود: «ای مردم! هر کس علی را آزار دهد ، مرا آزار داده است. علی ، نخستین ایمان آورنده شما و وفادارترینِ شما به پیمان با خداست. ای مردم! هر کس علی را آزار برساند ، روز قیامت ، یهودی یا نصرانی برانگیخته می شود» . جابر بن عبد اللّه انصاری گفت : ای پیامبر خدا! حتّی اگر به یگانگی خدا و پیامبری تو ، گواهی دهد؟ فرمود : «ای جابر! این [ شهادتین ] ، کلمه ای است که با آن ، از ریخته شدن خون هایشان و روا شماریِ اموالشان [بر دیگران] ، جلوگیری می کنند» .
.
ص: 528
رسول اللّه صلی الله علیه و آله فی حَقِّ فاطِمَهَ علیهاالسلام :إنَّمَا ابنَتی بَضعَهٌ مِنّی ، یُریبُنی ما رابَها ، ویُؤذینی ما آذاها . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ فاطِمَهَ بَضعَهٌ مِنّی ، مَن آذاها فَقَد آذانی ، ومَن غاظَها فَقَد غاظَنی ، ومَن سَرَّها فَقَد سَرَّنی . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن آذی شَعرَهً مِنّی فَقَد آذانی ، ومَن آذانی فَقَد آذَی اللّهَ عز و جل ، ومَن آذَی اللّهَ عز و جل لَعَنَهُ اللّهُ مِل ءَ السَّماءِ وَالأَرضِ . (3)
4 / 2إیذاءُ المُجاهِدِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَنِ اغتابَ مُؤمِنا غازِیا أو آذاهُ أو خَلَفَهُ فی أهلِهِ بِسوءٍ ، نُصِبَ لَهُ یَومَ القِیامَهِ فَیَستَغرِقُ حَسَناتِهِ ، ثُمَّ یُرکَسُ (4) فِی النّارِ ، إذا کانَ الغازی فی طاعَهِ اللّهِ عز و جل . (5)
.
1- .. صحیح مسلم : ج 4 ص 1902 ح 93 ، سنن أبی داود : ج 2 ص 226 ح 2071 ، سنن ابن ماجه : ج 1 ص 644 ح 1998 کلّها عن المسور بن مخرمه ، کنز العمّال : ج 12 ص 107 ح 34213 .
2- .. الاعتقادات للصدوق : ص 105 ، الأمالی للصدوق : ص 165 ح 163 عن علقمه عن الإمام الصادق علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله ، بحار الأنوار : ج 27 ص 62 ح 21 .
3- .. عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 1 ص 250 ح 3 ، الأمالی للطوسی : ص 451 ح 1006 ، مجمع البیان : ج 8 ص 580 نحوه وکلّها عن زید بن علیّ عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 27 ص 206 ح 13 ؛ المناقب للخوارزمی : ص 328 ح 344 بزیاده «یا علیّ» فی صدره ، تاریخ دمشق : ج 54 ص 308 ح 11503 ولیس فیه ذیله وکلاهما عن زید بن علیّ عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، کنز العمّال : ج 12 ص 349 ح 35352 .
4- .. الرَّکْس : رَدّ الشیء مقلوبا ، وقَلبُ أوّلِهِ علی آخِرِه (القاموس المحیط : ج 2 ص 220 «رکس») .
5- .. الکافی: ج 5 ص 8 ح 10 عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام ، ثواب الأعمال : ص 305 ح 1 عن السکونی عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلامعنه صلی الله علیه و آله ، النوادر للراوندی : ص 141 ح 192 ، الجعفریّات : ص 88 ، دعائم الإسلام : ج 1 ص 343 کلّها نحوه ، بحار الأنوار : ج 100 ص 12 ح 25 .
ص: 529
4 / 2 آزار دادن مجاهد
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در باره فاطمه علیهاالسلام :دخترم ، پاره تن من است . نگرانی او ، نگرانی من است و آزردن او ، آزردن من است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :فاطمه ، پاره تن من است . هر کس او را بیازارد ، مرا آزرده است ، و هر کس او را عصبانی کند ، مرا عصبانی کرده است ، و هر کس او را شاد سازد ، مرا شاد ساخته است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس مویی از مرا بیازارد ، مرا آزرده است ، و هر کس مرا بیازارد ، خدای عز و جل را آزرده است ، و هر کس خدای عز و جل را بیازارد ، خداوند به اندازه آسمان ها و زمین ، او را لعنت می کند .
4 / 2آزار دادن مجاهدپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس در باره مؤمنِ رزمنده ای غیبت کند یا او را بیازارد یا در غیابش به خانواده او بد کند ، روز قیامت ، [ ترازوی اعمالش ] نصب می شود و [ کفّه ] اعمال نیکش سبک می گردد و آن گاه در آتش ، سرنگون می شود . این ، در صورتی است که آن رزمنده ، در راه طاعت خداوند عز و جل بجنگد .
.
ص: 530
عنه صلی الله علیه و آله :اِتَّقوا أذَی المُجاهِدینَ ؛ فَإِنَّ اللّهَ یَغضَبُ لَهُم کَما یَغضَبُ لِلرُّسُلِ ، ویَستَجیبُ دُعاءَهُم کَما یَستَجیبُ دُعاءَ الرُّسُلِ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن آذی غازِیا فَقَد آذانی، ومَن آذانی فَقَد حَرَّمَ اللّهُ عَلَیهِ الجَنَّهَ ، ومَأواهُ النّارُ. (2)
4 / 3إیذاءُ المُسلِمِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :قالَ اللّهُ تَبارَکَ وَ تَعالی : لِیَأذَن بِحَربٍ مِنّی مَن آذی عَبدِیَ المُؤمِنَ ، وَلیَأمَن مِن غَضَبی مَن أکرَمَ عَبدِیَ المُؤمِنَ . (3)
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ فیما ناجانی رَبّی أنَّهُ قالَ : یا مُحَمَّدُ ، مَن آذی لی وَلِیّا فَقَد أرصَدَ لی بِالمُحارَبَهِ ، ومَن حارَبَنی حارَبتُهُ . (4)
عنه صلی الله علیه و آله :قالَ اللّهُ عز و جل : مَن آذی لی وَلِیّا فَقَدِ استَحَقَّ مُحارَبَتی . (5)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن آذی مُؤمِنا ولَو بِشَطرِ کَلِمَهٍ ، جاءَ یَومَ القِیامَهِ مَکتوبٌ بَینَ عَینَیهِ : «آیِسا مِن رَحمَهِ اللّهِ» ، وکانَ کَمَن هَدَمَ الکَعبَهَ وَالبَیتَ المَقدِسَ ، وقَتَلَ عَشرَهَ آلافٍ مِنَ المَلائِکَهِ . (6)
.
1- .. اُسد الغابه : ج 1 ص 551 الرقم 774 عن جمانه الباهلی ، الفردوس : ج 1 ص 95 ح 309 عن الإمام علیّ علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله نحوه ، کنز العمّال : ج 4 ص 314 ح 10664 .
2- .. کنز العمّال : ج 4 ص 313 ح 10663 نقلاً عن الرافعی عن أنس .
3- .. عدّه الداعی : ص 182 ، مشکاه الأنوار : ص 494 ح 1648 کلاهما عن الإمام الصادق علیه السلام ، الکافی: ج 2 ص 350 ح 1 ، تنبیه الخواطر: ج 2 ص 208 کلاهما عن هشام بن سالم عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 67 ص 149 ح 9 .
4- .. مشکاه الأنوار : ص 253 ح 747 ، المحاسن : ج 1 ص 229 ح 414 نحوه وفیه «أذلّ» بدل «آذی» ، بحار الأنوار : ج 75 ص 146 ح 18 .
5- .. مسند أبی یعلی : ج 6 ص 314 ح 7051 ، المطالب العالیه: ج 1 ص 139 ح 505 کلاهما عن میمونه ، مسند ابن حنبل: ج 10 ص 112 ح 26253 وفیه «أذلّ» بدل «آذی» ، حلیه الأولیاء : ج 1 ص 5 کلاهما عن عائشه وفیها «استحلّ» بدل «استحقّ» ، کنز العمّال : ج 1 ص 230 ح 1157 .
6- .. إرشاد القلوب: ص 76.
ص: 531
4 / 3 آزار دادن مسلمان
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :از آزردن مجاهدان بترسید؛ زیرا خداوند به خاطر آنان به خشم می آید ، همچنان که به خاطر پیامبران به خشم می آید ، و دعایشان مستجاب می شود ، همچنان که دعای پیامبران ، مستجاب می شود .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس رزمنده ای را بیازارد ، مرا آزرده است و هر کس مرا بیازارد ، خداوند، بهشت را بر او حرام می گرداند و سرپناهش آتش است .
4 / 3آزار دادن مسلمانپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند تبارک و تعالی فرمود : «هر کس بنده مؤمن مرا بیازارد ، به من اعلان جنگ می دهد ، و هر کس بنده مؤمن مرا احترام کند ، از خشم من در امان است» .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :از جمله چیزهایی که پروردگارم با من نجوا کرد ، این بود که فرمود : «ای محمّد! هر کس ولی ای از اولیای مرا بیازارد ، برای جنگ با من آماده شده است ، و هر کس با من بجنگند ، با او می جنگم» .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند عز و جل فرمود : «هر کس ولی ای از اولیای مرا بیازارد ، سزاوار [عُقوبت ]جنگ با من شده است» .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس مؤمنی را حتّی با نیم کلمه بیازارد ، روز قیامت در حالی می آید که بر پیشانی او نوشته شده : «نومید از رحمت خدا» ، و چونان کسی است که کعبه و بیت المقدّس را خراب کرده و ده هزار فرشته را کشته است .
.
ص: 532
عنه صلی الله علیه و آله :مَن آذی مُسلِما ، کانَ عَلَیهِ مِنَ الذُّنوبِ مِثلُ مَنابِتِ النَّخلِ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :لا یُؤذِیَنَّ مُسلِمٌ مُسلِما ، فَلَرُبَّما مُتَضاعَفٌ (2) فی أطمارٍ لَو أقسَمَ عَلَی اللّهِ لَأَبَرَّهُ . (3)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن أحزَنَ مُؤمِنا ثُمَّ أعطاهُ الدُّنیا لَم یَکُن ذلِکَ کَفّارَتَهُ ، ولَم یُؤجَر عَلَیهِ . (4)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن آذی مُؤمِنا بِغَیرِ حَقٍّ ، فَکَأَنَّما هَدَمَ مَکَّهَ وبَیتَ اللّهِ المَعمورَ عَشرَ مَرّاتٍ ، وکَأَنَّما قَتَلَ ألفَ مَلَکٍ مِنَ المُقَرَّبینَ . (5)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن أشارَ إلی أخیهِ بِحَدیدَهٍ فَإِنَّ المَلائِکَهَ تَلعَنُهُ ، حَتّی وإن کانَ أخاهُ لِأَبیهِ واُمِّهِ . (6)
.
1- .. تاریخ دمشق : ج 54 ص 72 ح 11360 ، شُعب الإیمان: ج 5 ص 436 ح 7178 نحوه وکلاهما عن ابن عبّاس ، کنز العمّال : ج 4 ص 208 ح 10176 .
2- .. یقال : تَضَعَّفتُه واستضعفتُه بمعنیً ، للذی یتضعّفه الناس ویتجبّرون علیه فی الدنیا للفقر ورثاثه الحال (النهایه : ج 3 ص 88 «ضعف») .
3- .. المعجم الکبیر: ج 8 ص 186 ح 7768 عن أبی اُمامه ، مسند الشامیّین : ج 1 ص 302 ح 529 ، کنز العمّال : ج 3 ص 111 ح 5727 .
4- .. جامع الأخبار : ص 416 ح 1154 ، بحار الأنوار : ج 75 ص 150 ح 13 .
5- .. عوالی اللآلی: ج 1 ص 361 ح 40 ؛ تاریخ أصبهان : ج 1 ص 260 الرقم 425 ، تاریخ دمشق : ج 35 ص 392 ح 7228 کلاهما عن سالم عن أبیه بزیاده «فقیرا» بعد «مؤمنا» وفیهما «بیت المقدس» بدل «بیت اللّه المعمور» ، الفردوس: ج 3 ص 618 ح 5930 عن أنس وفیه «مسلما» بدل «مؤمنا» .
6- .. صحیح مسلم : ج 4 ص 2020 ح 125 ، مسند ابن حنبل : ج 3 ص 66 ح 7481 ، المصنّف لابن أبی شیبه : ج 8 ص 636 ح 278 ، حلیه الأولیاء : ج 6 ص 134 الرقم 361 کلّها عن أبی هریره ، کنز العمّال : ج 15 ص 19 ح 39884 ؛ الجعفریّات : ص 83 نحوه .
ص: 533
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس مسلمانی را بیازارد ، به اندازه نخلستان ها گناه برایش خواهد بود.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هرگز مسلمانی ، مسلمان دیگر را نمی آزارد؛ زیرا چه بسا تهی دستِ یک لا قبایی که اگر خدا را سوگند دهد ، خداوند ، سوگندش را می پذیرد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس مؤمنی را اندوهگین سازد و سپس همه دنیا را به او بدهد ، این کار ، کفّاره (جبران کننده) گناه او نخواهد بود و برای آن ، اجری به او داده نمی شود .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس مؤمنی را به ناحقْ بیازارد، چنان است که مکّه و بیت المعمورِ خدا را ده بار ویران کرده است و چنان است که هزار فرشته مُقرَّب را کشته است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس به برادرش با آهنی (تیغ و شمشیر و... ) اشاره کند ، فرشتگان ، او را لعنت می کنند ، حتّی اگر برادر تنیِ او باشد .
.
ص: 534
عنه صلی الله علیه و آله :ما بالُ أحَدِکُم یُؤذی أخاهُ فِی الأَمرِ وإن کانَ حَقّا! (1)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن آذی مُؤمِنا فَقَد آذانی ، ومَن آذانی فَقَد آذَی اللّهَ عز و جل ، ومَن آذَی اللّهَ فَهُوَ مَلعونٌ فِی التَّوراهِ وَالإِنجیلِ وَالزَّبورِ وَالفُرقانِ . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن آذَی المُسلِمینَ فی طُرُقِهِم ، وَجَبَت عَلَیهِ لَعنَتُهُم . (3)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن آذی مُسلِما فَقَد آذانی ، ومَن آذانی فَقَد آذَی اللّهَ . (4)
الإمام علیّ علیه السلام فی خُطبَهٍ لَهُ أوائِلَ خِلافَتِهِ :إنَّ اللّهَ حَرَّمَ حَراما غَیرَ مَجهولٍ ، وأحَلَّ حَلالاً غَیرَ مَدخولٍ ، وفَضَّلَ حُرمَهَ المُسلِمِ عَلَی الحُرَمِ کُلِّها ، وشَدَّ بِالإِخلاصِ وَالتَّوحیدِ حُقوقَ المُسلِمینَ فی مَعاقِدِها ، فَالمُسلِمُ مَن سَلِمَ المُسلِمونَ مِن لِسانِهِ ویَدِهِ إلّا بِالحَقِّ ، ولا یَحِلُّ أذَی المُسلِمِ إلّا بِما یَجِبُ . (5)
4 / 4إیذاءُ الوالِدَینِالکتاب«فَلَا تَقُل لَّهُمَا أُفٍّ» . (6)
.
1- .. الطبقات الکبری : ج 4 ص 25 ، الفردوس: ج 4 ص 113 ح 6352 کلاهما عن العبّاس بن عبد المطّلب ، کنز العمّال : ج 3 ص 586 ح 8023 .
2- .. مشکاه الأنوار : ص 149 ح 358 ، جامع الأخبار: ص 415 ح 1150 ، روضه الواعظین: ص 321 ، بحار الأنوار : ج 75 ص 150 ح 13 .
3- .. المعجم الکبیر : ج 3 ص 179 ح 3050 عن حذیفه بن اُسید ، کنز العمّال : ج 9 ص 365 ح 26486 .
4- .. المعجم الأوسط : ج 4 ص 61 ح 3607 ، المعجم الصغیر: ج 1 ص 169 کلاهما عن أنس ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 201 ح 8670 عن عمرو بن شاس وفیه «ومن آذی مسلما» بدل «ومن آذانی» ، کنز العمّال : ج 16 ص 10 ح 43703 .
5- .. نهج البلاغه: الخطبه 167 ، بحار الأنوار : ج 32 ص 40 ح 26 ؛ تاریخ الطبری : ج 4 ص 436 عن سلیمان بن أبی المغیره عن الإمام زین العابدین عنه علیهماالسلامنحوه.
6- .. الإسراء : 23.
ص: 535
4 / 4 آزار دادن پدر و مادر
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :چرا برخی از شما برادرش را در کاری آزار می دهد ، حتّی اگر حق با اوست؟!
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس مؤمنی را بیازارد ، مرا آزار داده است و هر کس مرا بیازارد ، خداوند عز و جل را آزار داده است و هر کس خدا را بیازارد ، چنین کسی در تورات و انجیل و زبور و فرقان ، لعنت شده است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس مسلمانان را در راه هایشان آزار دهد ، لعنت آنان بر او واجب گشته است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس مسلمانی را ناراحت کند ، مرا ناراحت کرده است و هر کس مرا ناراحت کند ، خدا را ناراحت کرده است .
امام علی علیه السلام در سخنرانی ای که در آغاز خلافتش ایراد فرمود :همانا خداوند، چیزهایی را حرام کرده که ناشناخته نیستند و چیزهایی را حلال کرده است که از عیب ، خالی اند و حرمت مسلمان را بر هر حرمتی ، برتری بخشیده است و حقوق مسلمانان را به واسطه [ کلمه ] اخلاص و توحید ، استوار ساخته است . پس مسلمان ، کسی است که مسلمانان ، از زبان و دست او در امان باشند ، مگر آن جا که حق باشد ، و آزار دادنِ مسلمان ، روا نیست ، مگر آن جا که باید .
4 / 4آزار دادن پدر و مادرقرآن«و به آن دو (پدر و مادر) [حتّی] «اوه» مگو» .
.
ص: 536
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن آذی والِدَیهِ فَقَد آذانی ، ومَن آذانی فَقَد آذَی اللّهَ ، ومَن آذَی اللّهَ فَهُوَ مَلعونٌ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :یُقالُ لِلعاقِّ : اِعمَل ما شِئتَ مِنَ الطّاعَهِ فَإِنّی لا أغفِرُ لَکَ . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :مَلعونٌ مَلعونٌ مَن ضَرَبَ والِدَهُ أو والِدَتَهُ . (3)
الإمام الصادق علیه السلام مِن دُعائِهِ عِندَ حُضورِ شَهرِ رَمَضانَ :اللّهُمَّ إنّی أستَغفِرُکَ وأتوبُ إلَیکَ مِن کُلِّ ذَنبٍ . . . ومِن سَفکِ الدَّمِ ، وعُقوقِ الوالِدَینِ . (4)
4 / 5إیذاءُ الزَّوجِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :أیُّمَا امرَأَهٍ آذَت زَوجَها بِلِسانِها لَم یَقبَلِ اللّهُ عز و جل مِنها صَرفا ولا عَدلاً (5) ولا حَسَنَهً مِن عَمَلِها حَتّی تُرضِیَهُ ؛ وإن صامَت نَهارَها وقامَت لَیلَها وأعتَقَتِ الرِّقابَ وحَمَلَت عَلی جِیادِ الخَیلِ فی سَبیلِ اللّهِ ، وکانَت فی أوَّلِ مَن یَرِدُ النّارَ ، وکَذلِکَ الرَّجُلُ إذا کانَ لَها ظالِما . (6)
.
1- .. مستدرک الوسائل : ج 15 ص 193 ح 17978 نقلاً عن القطب الراوندی فی لبّ اللباب .
2- .. حلیه الأولیاء : ج 10 ص 216 الرقم 556 عن عائشه ، کنز العمّال : ج 16 ص 476 ح 45527؛ جامع الأخبار : ص 214 ح 524 ، بحار الأنوار : ج 74 ص 80 ح 82 .
3- .. کنز الفوائد : ج 1 ص 150 عن یونس بن یعقوب عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 74 ص 85 ح 98.
4- .. الإقبال : ج 1 ص 121 عن هارون بن موسی التلعکبری ، بحار الأنوار : ج 97 ص 328 ح 1 .
5- .. الصَّرْف : التوبه. والعَدْل : الفدیه (المصباح المنیر: ص 338 «صرف») .
6- .. کتاب من لایحضره الفقیه: ج 4 ص 14 ح 4968 ، الأمالی للصدوق : ص 515 ح 707 کلاهما عن الحسین بن زید عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 103 ص 244 ح 15 .
ص: 537
4 / 5 آزار دادن شوهر
حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس پدر و مادرش را بیازارد ، مرا آزار داده است و هر کس مرا آزار دهد ، خدا را آزار داده است و هر کس خدا را آزار دهد ، ملعون است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :به آزارنده پدر و مادر گفته می شود : «از طاعت ، هر آنچه می خواهی ، انجام بده؛ امّا من تو را نمی آمرزم» .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ملعون است ملعون ، کسی که پدر یا مادرش را بزند .
امام صادق علیه السلام از دعای ایشان در هنگام فرا رسیدن ماه رمضان :بار خدایا! از تو آمرزش می طلبم و از هر گناهی به درگاه تو توبه می کنم... و [نیز] از ریختن خون ، و آزردن پدر و مادر .
4 / 5آزار دادن شوهرپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر زنی که با زبان خود ، شوهرش را آزار دهد ، خداوند عز و جل از او هیچ توبه و فِدْیه ای و هیچ عمل نیکی را نمی پذیرد تا آن گاه که شوهرش را راضی کند گرچه روزها را روزه بگیرد و شب ها را عبادت کند و بنده ها آزاد کند و اسبان تیز تگ [برای جهاد] ، در راه خدا تجهیز کند . او جزء نخستین کسانی است که به آتش وارد می شوند. همچنین است مرد ، اگر به زنش ستم کند .
.
ص: 538
4 / 6إیذاءُ الزَّوجَهِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :ألا وإنَّ اللّهَ عز و جل ورَسولَهُ بَریئانِ مِمَّن أضَرَّ بِامرَأَهٍ حَتّی تَختَلِعَ (1) مِنهُ . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :إنّی أتَعَجَّبُ مِمَّن یَضرِبُ امرَأَتَهُ وهُوَ بِالضَّربِ أولی مِنها ! (3)
4 / 7إیذاءُ الجارِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :عِشرونَ خَصلَهً فِی المُؤمِنِ فَإِن لَم تَکُن فیهِ لَم یَکمُل إیمانُهُ : إنَّ مِن أخلاقِ المُؤمِنینَ . . . لا یُؤذونَ جارا ولا یَتَأَذّی بِهِم جارٌ . (4)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن آذی جارَهُ حَرَّمَ اللّهُ عَلَیهِ ریحَ الجَنَّهِ ، ومَأواهُ جَهَنَّمُ وبِئسَ المَصیرُ . (5)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن آذی جارَهُ فَهُوَ ملعونٌ . (6)
تذکره الخواصّ :سَأَلَهُ [ علیّا علیه السلام ] رَجُلٌ عَنِ المُرُوَّهِ ، فَقالَ : إطعامُ الطَّعامِ ، وتَعاهُدُ الإِخوانِ ، وکَفُّ الأَذی عَنِ الجیرانِ . ثُمَّ قَرَأَ : «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْاءِحْسَانِ» (7) . (8)
الإمام الصادق علیه السلام :مَلعونٌ مَلعونٌ مَن آذی جارَهُ . (9)
.
1- .. الخُلْع : أن یطلّق الرجلُ زوجتَه علی عِوَضٍ تبذله له (مجمع البحرین : ج 1 ص 540 «خلع»).
2- .. ثواب الأعمال: ص 338 ح 1 عن أبی هریره وابن عبّاس ، بحار الأنوار : ج 76 ص 366 ح 30 .
3- .. جامع الأخبار: ص 447 ح 1259 ، بحار الأنوار : ج 103 ص 249 ح 38.
4- .. الکافی: ج 2 ص 232 ح 5 عن أحدهما علیهماالسلام ، الأمالی للصدوق : ص 640 ح 866 عن الأصبغ عن الإمام علیّ علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله ، کنز الفوائد : ج 1 ص 87 ، بحار الأنوار : ج 67 ص 276 ح 4 .
5- .. کتاب من لا یحضره الفقیه: ج4 ص13 ح4968 عن الحسین بن زید عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، مشکاه الأنوار : ص374 ح1223 ، روضه الواعظین : ص424 ، بحار الأنوار : ج74 ص150 ح2.
6- .. جامع الأخبار: ص 214 ح 527.
7- .. النحل : 90 .
8- .. تذکره الخواصّ: ص 140 ؛ بحار الأنوار : ج 78 ص 75 ح 44 .
9- .. کنز الفوائد : ج 1 ص 150 عن یونس بن یعقوب ، بحار الأنوار : ج 74 ص 153 ح 17 .
ص: 539
4 / 6 آزار دادن زن
4 / 7 آزار دادن همسایه
4 / 6آزار دادن زنپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بدانید که خداوند عز و جل و پیامبر او بیزارند از مردی که به زنش زیان وارد می آورد [و او را آزار می رساند] تا جایی که زن حاضر شود چیزی به او بدهد و طلاقش را بگیرد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :من تعجّب می کنم از کسی که زنش را می زند ، در حالی که خودش به کتک خوردن ، سزاوارتر از اوست!
4 / 7آزار دادن همسایهپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :اگر بیست خصلت در مؤمن نباشد ، ایمانش کامل نیست . از اخلاق مؤمنان ، این است که : ... همسایه ای را نمی آزارند و هیچ همسایه ای از دست آنان آزار نمی بیند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس همسایه اش را بیازارد ، خداوند، بوی بهشت را بر او حرام می گرداند و جایگاهش دوزخ است ، و بد بازگشتگاهی است دوزخ !
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس همسایه اش را بیازارد ، مورد لعنت خداست .
تذکره الخواصّ :مردی از امام علی علیه السلام در باره جوان مردی پرسید . فرمود : «اطعام کردن ، رسیدگی به برادران ، و آزار نرساندن به همسایگان» . سپس این آیه را قرائت کرد : «همانا خداوند به دادگری و نیکی کردن ، فرمان می دهد» .
امام صادق علیه السلام :ملعون است ملعون ، کسی که همسایه اش را بیازارد .
.
ص: 540
الفصل الخامس : جزاء المؤذیالکتاب«وَمِنْهُمُ الَّذِینَ یُؤْذُونَ النَّبِیَّ وَیَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنُ خَیْرٍ لَّکُمْ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَیُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِینَ وَرَحْمَهٌ لِّلَّذِینَ ءَامَنُواْ مِنکُمْ وَالَّذِینَ یُؤْذُونَ رَسُولَ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ» . (1)
«إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیَا وَ الْاخِرَهِ وَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذَابًا مُّهِینًا * وَ الَّذِینَ یُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ بِغَیْرِ مَا اکْتَسَبُواْ فَقَدِ احْتَمَلُواْ بُهْتَانًا وَ إِثْمًا مُّبِینًا» .
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن لَقِیَ أخاهُ بِما یَسوؤُهُ لِیَسوءَهُ ، ساءَهُ اللّهُ یَومَ یَلقاهُ . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :یُسَلَّطُ الجَرَبُ عَلی أهلِ النّارِ ، یَنحَلونَ (3) حَتّی تَبدُوَ عِظامُهُم ، فَیَقولونَ : لِمَ سُلِّطَ عَلَینا ذلِکَ ؟ فَیُقالُ : بِإِیذائِکُم أهلَ الإِیمانِ . (4)
.
1- .. التوبه : 61 . 2 . الأحزاب : 57 و 58 .
2- .. ثواب الأعمال: ص 182 ح 1 ، مصادقه الإخوان : ص 168 ح 7 کلاهما عن الربیع بن صبیح ، عوالی اللآلی : ج 1 ص 356 ح 25 کلاهما نحوه ، بحار الأنوار : ج 74 ص 305 ح 50 .
3- .. کذا فی المصدر ، وفی کنز العمّال : «فیحکّون» ، وهو الأنسب للسیاق.
4- .. الفردوس : ج 5 ص 489 ح 8852 عن أنس ، ربیع الأبرار : ج 2 ص 844 عن مجاهد من دون إسنادٍ إلی أحد من أهل البیت علیهم السلام ، کنز العمّال : ج 14 ص 534 ح 39541 ؛ تنبیه الخواطر : ج 1 ص 56 عن مجاهد من دون إسنادٍ إلی أحد من أهل البیت علیهم السلام نحوه .
ص: 541
فصل پنجم : سزای مردم آزار
فصل پنجم : سزای مردم آزارقرآن«و از ایشان ، کسانی هستند که پیامبر را می آزارند و می گویند : او زودباور است . بگو : «گوش خوبی برای شماست . به خدا ایمان دارد و [ سخن ] مؤمنان را باور می کند و برای کسانی از شما که ایمان آورده اند ، رحمت است» و کسانی که پیامبر خدا را آزار می رسانند ، عذابی پُر درد خواهند داشت» .
«کسانی که خدا و رسول او را می آزارند ، خدا آنان را در دنیا و آخرت ، لعنت کرده و برایشان عذابی خفّت آور آماده ساخته است ، و کسانی که مردان و زنان مؤمن را بی آن که [عمل زشتی ]انجام داده باشند، آزار می رسانند، قطعا تهمت و گناهی آشکار به گردن گرفته اند» .
حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر که به قصد آزار دادن برادرش ، با او برخوردی کند که او از آن ناراحت شود ، خداوند، او را در آن روزی که دیدارش می کند ، ناراحت می نماید .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بر دوزخیان ، بیماریِ گری عارض می شود ، چندان که از بس خود را می خارانند ، [ پوست و گوشت بدنشان کنده و ] استخوان هایشان پیدا می شود . پس می گویند : «چرا این بیماری بر ما عارض شده است؟». پاسخ داده می شوند : زیرا شما اهل ایمان را آزار می دادید .
.
ص: 542
عنه صلی الله علیه و آله :لَو أَنَّ عَبدا مِن عِبادِ اللّهِ عز و جل قَدِمَ عَلَی اللّهِ بِعَمَلِ أهلِ السَّماواتِ وَالأَرَضینَ مِن أنواعِ البِرِّ وَالتَّقوی ، لَم یَزِن ذلِکَ مِثقالَ ذَرَّهٍ مَعَ ثَلاثِ خِصالٍ : العُجبِ ، وإیذاءِ المُؤمِنینَ ، وَالقُنوطِ مِن رَحمَهِ اللّهِ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :کُلُّ مُؤذٍ فِی النّارِ . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن خافَ النّاسُ لِسانَهُ فَهُوَ مِن أهلِ النّارِ . (3)
مسند ابن حنبل عن أبی هریره :قالَ رَجُلٌ : یا رَسولَ اللّهِ ، إنَّ فُلانَهَ یُذکَرُ مِن کَثرَهِ صَلاتِها وصِیامِها وصَدَقَتِها ، غَیرَ أنَّها تُؤذی جیرانَها بِلِسانِها! قالَ[ صلی الله علیه و آله ] : هِیَ فِی النّارِ . (4)
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن آذی مُؤمِنا آذاهُ اللّهُ ، ومَن أحزَنَهُ أحزَنَهُ اللّهُ ، ومَن نَظَرَ إلَیهِ بِنَظرَهٍ تُخیفُهُ بِغَیرِ حَقٍّ أو بِجَفاءٍ یُخیفُهُ اللّهُ یَومَ القِیامَهِ . (5)
.
1- .. الفردوس : ج 3 ص 364 ح 5102 عن أبی الدرداء ، کنز العمّال : ج 16 ص 60 ح 43941 .
2- .. تاریخ بغداد : ج 11 ص 299 الرقم 6081 ، تاریخ دمشق : ج 38 ص 353 ح 7688 کلاهما عن الأشجّ عن الإمام علیّ علیه السلام ، کنز العمّال : ج 14 ص 523 ح 39484 .
3- .. کتاب من لایحضره الفقیه : ج 4 ص 353 ح 5762 ، مستطرفات السرائر : ص 111 ح 1 کلاهما عن حمّاد بن عمرو عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، الکافی : ج 2 ص 327 ح 3 عن عبداللّه بن سنان عن الإمام الصادق علیه السلام ، مکارم الأخلاق : ج 2 ص 319 ح2656 عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، جامع الأخبار : ص 248 ح 637 ، بحار الأنوار : ج 71 ص 286 ح 42 .
4- .. مسند ابن حنبل : ج 3 ص 442 ح 9681 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 4 ص 184 ح 7304 ، شُعب الإیمان : ج 7 ص 78 ح 9545 کلاهما نحوه ، کنز العمّال : ج 9 ص 186 ح 25615 ؛ مشکاه الأنوار : ص 375 ح 1235 ، تنبیه الخواطر : ج 1 ص 90 کلاهما نحوه ، بحار الأنوار : ج 71 ص 394 ح 63.
5- .. مستدرک الوسائل : ج 9 ص 100 ح 10341 نقلاً عن القطب الراوندی فی لبّ اللباب .
ص: 543
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :اگر بنده ای از بندگان خدا ، با عملِ اهل آسمان ها و زمین ها ، از انواع نیکی و تقوا ، بر خداوند عز و جل وارد شود ، در صورتی که سه خصلت داشته باشد ، همه آن اعمال به اندازه ذرّه ای ، ارزش نخواهد داشت . آن سه خصلت ، عبارت اند از : خودپسندی ، مؤمن آزاری و نومیدی از رحمت خداوند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر آزار دهنده ای ، در آتش است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس مردم از زبانش بترسند ، او اهل آتش است .
مسند ابن حنبل به نقل از ابو هریره :مردی گفت : ای پیامبر خدا! فلان زن در بسیاریِ نماز و روزه و صدقه دادن ، زبانزد است ؛ امّا با زبان خود ، همسایه هایش را آزار می دهد! پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «او دوزخی است» .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس مؤمنی را بیازارد ، خداوند، آزارش می دهد ، و هر کس مؤمنی را اندوهگین سازد ، خداوند، اندوهگینش می سازد ، و هر کس به ناحق یا از روی خشونت ، نگاهی ترس آور به مؤمن کند ، خداوند در روز قیامت، او را می ترساند .
.
ص: 544
عنه صلی الله علیه و آله :مَن رَوَّعَ مُسلِما لِرِضا سُلطانٍ ، جیءَ بِهِ یَومَ القِیامَهِ مَغلولاً . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن رَوَّعَ مُؤمِنا ، لَم یُؤمِنِ اللّهُ رَوعَتَهُ یَومَ القِیامَهِ . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن أخافَ مُؤمِنا بِغَیرِ حَقٍّ ، کانَ حَقّا عَلَی اللّهِ أن لا یُؤمِنَهُ مِن أفزاعِ یَومِ القِیامَهِ. (3)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن آذی ذِمّیّا فَأَنَا خَصمُهُ ، ومَن کُنتُ خَصمَهُ خَصَمتُهُ یَومَ القِیامَهِ . (4)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن أخافَ أهلَ المَدینَهِ أخافَهُ اللّهُ ، وعَلَیهِ لَعنَهُ اللّهِ وَالمَلائِکَهِ وَالنّاسِ أجمَعینَ ، لایُقبَلُ مِنهُ صَرفٌ ولا عَدلٌ . (5)
الإمام الصادق علیه السلام :إذا کانَ یَومُ القِیامَهِ نادی مُنادٍ : أینَ الصُّدودُ (6) لِأَولِیائی؟ فَیَقومُ قَومٌ لَیسَ عَلی وُجوهِهِم لَحمٌ ، فَیُقالُ : هؤُلاءِ الَّذینَ آذَوُا المُؤمِنینَ ونَصَبوا لَهُم وعانَدوهُم وعَنَّفوهُم فی دینِهِم ، ثُمَّ یُؤمَرُ بِهِم إلی جَهَنَّمَ . (7)
.
1- .. نثر الدرّ : ج 1 ص 240 ؛ تاریخ بغداد : ج 10 ص 41 الرقم 5167 ، السنّه لابن أبی عاصم : ص 613 ح 1464 کلاهما عن أنس وفیهما «معه» بدل «مغلولاً» ، کنز العمّال : ج 9 ص 10 ح 24681.
2- .. شُعب الإیمان: ج 7 ص 496 ح 11117 ، کنز العمّال : ج 16 ص 15 ح 43731 نقلاً عن الدیلمی وکلاهما عن أنس.
3- .. المعجم الأوسط : ج 3 ص 24 ح 2350 عن عبد اللّه بن عمر ، کنز العمّال : ج 16 ص 10 ح 43704 .
4- .. تاریخ بغداد : ج 8 ص 370 الرقم 4473 عن عبداللّه بن مسعود ، کنز العمّال : ج 4 ص 362 ح 10913 .
5- .. السنن الکبری للنسائی : ج 2 ص 483 ح 4265 ، مسند ابن حنبل : ج 5 ص 564 ح 16559 ، المعجم الکبیر: ج 7 ص 143 ح 6631 کلّها عن السائب بن خلّاد ، المصنّف لابن أبی شیبه: ج 7 ص 551 ح 7 عن جابر بن عبد اللّه وکلّها نحوه ، کنز العمّال : ج 12 ص 246 ح 34888 .
6- .. صَدَّ عنه یصُِدّ صُدودا : أعرض ، وصدّه عن الأمر : مَنَعه وصَرَفه عنه (لسان العرب: ج 3 ص 245 «صدد»). أی : أین المعرِضون عن الأولیاء المعادون لهم؟ أو : أین المانعون لهم عن حقوقهم؟ أو : أین المستهزئون بهم؟
7- .. الکافی: ج 2 ص 351 ح 2 ، ثواب الأعمال: ص 306 ح 1 کلاهما عن المفضّل بن عمر ، مشکاه الأنوار : ص 191 ح 503 ، بحار الأنوار : ج 7 ص 201 ح 82 .
ص: 545
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس به قصد خشنودی سلطانی ، مسلمانی را بترساند ، در روز قیامت ، او را در غل و زنجیر می آورند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس مؤمنی را به وحشت اندازد ، روز قیامت ، خداوند، وحشت او را به آرامش تبدیل نمی کند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس به ناحق ، مؤمنی را بترساند ، بر خداوند است که او را از وحشت های روز قیامت ، ایمنی نبخشد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس فردی از اهل ذِمّه را بیازارد ، من طرف دعوای او هستم و هر کس که من طرف دعوایش باشم ، روز قیامت، او را شکست می دهم .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر که اهالی مدینه را بترساند ، خدا او را می ترساند و لعنت خدا و فرشتگان و مردم ، همگی ، بر اوست و هیچ توبه و فدیه ای از او پذیرفته نمی شود .
امام صادق صلی الله علیه و آله :چون روز قیامت شود ، بانگ زننده ای بانگ می زند : «کجایند دشمنانِ دوستان من؟». پس گروهی که بر چهره هایشان گوشتی نیست ، بر می خیزند و گفته می شود : «اینان ، کسانی هستند که مؤمنان را آزار دادند و با آنان به دشمنی برخاستند و به خاطر دینشان با آنان خشنونت ورزیدند» . آن گاه دستور داده می شود که آنها را به دوزخ ببرند .
.
ص: 546
عنه علیه السلام :مَن رَوَّعَ مُؤمِنا بِسُلطانٍ لِیُصیبَهُ مِنهُ مَکروهٌ فَلَم یُصِبهُ فَهُوَ فِی النّارِ ، ومَن رَوَّعَ مُؤمِنا بِسُلطانٍ لِیُصیبَهُ مِنهُ مَکروهٌ فَأَصابَهُ فَهُوَ مَعَ فِرعونَ وآلِ فِرعونَ فِی النّارِ . (1)
راجع : ص 530 (الإیذاء / الفصل الرابع / إیذاء المسلم) .
.
1- .. الکافی: ج 2 ص 368 ح 2 ، ثواب الأعمال: ص 306 ح 1 ، الاختصاص: ص 238 ، تنبیه الخواطر: ج 2 ص 163 ، بحار الأنوار : ج 75 ص 151 ح 20 .
ص: 547
امام صادق علیه السلام :هر کس مؤمنی را به گزند سلطانی تهدید کند تا از او به وی گزندی برسد ، و چنان گزندی به او نرسد ، آن کس در آتش خواهد بود و هر کس مؤمنی را به گزند سلطانی تهدید کند تا از او به وی گزندی برسد ، و چنان گزندی به او برسد ، با فرعون و فرعونیان در آتش خواهد بود .
ر . ک : ص 531 (آزاررسانی / فصل چهارم / آزار دادن مسلمان) .
.
ص: 548
الفصل السادس : احتمال الأذی فی سبیل اللّهالکتاب«لَتُبْلَوُنَّ فِی أَمْوَالِکُمْ وَأَنفُسِکُمْ وَلَتَسْمَعُنَّ مِنَ الَّذِینَ أُوتُواْ الْکِتَابَ مِن قَبْلِکُمْ وَمِنَ الَّذِینَ أَشْرَکُواْ أَذیً کَثِیرًا وَإِن تَصْبِرُواْ وَتَتَّقُواْ فَإِنَّ ذَلِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ » . (1)
«فَاسْتَجَابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّی لَا أُضِیعُ عَمَلَ عَامِلٍ مِّنکُم مِّن ذَکَرٍ أَوْ أُنثَی بَعْضُکُم مِّن بَعْضٍ فَالَّذِینَ هَاجَرُواْ وَأُخْرِجُواْ مِن دِیَارِهِمْ وَأُوذُواْ فِی سَبِیلِی وَقَاتَلُواْ وَقُتِلُواْ لَأُکَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَیِّئاتِهِمْ وَلَأُدْخِلَنَّهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ ثَوَابًا مِّنْ عِندِ اللَّهِ وَاللَّهُ عِندَهُ حُسْنُ الثَّوَابِ » . (2)
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ أوَّلَ ثُلَّهٍ تَدخُلُ الجَنَّهَ الفُقَراءُ المُهاجِرونَ الَّذینَ تُتَّقی بِهِمُ المَکارِهُ ؛ إذا اُمِروا سَمِعوا وأطاعوا ، وإن کانَت لِرَجُلٍ مِنهُم حاجَهٌ إلَی السُّلطانِ لَم تُقضَ لَهُ حَتّی یَموتَ وهِیَفی صَدرِهِ، وإنَ اللّهَ تَعالی یَدعو یَومَ القِیامَهِ الجَنَّهَ فَتَأتیبِزُخرُفِها وریِّها (3) ، فَیَقولُ : أینَ عِبادِیَ الَّذینَ قاتَلوا فی سَبیلِ اللّهِ ، وقُتِلوا فی سَبیلی ، واُوذوا فی سَبیلی ، وجاهَدوا فی سَبیلی ؟ اُدخُلُوا الجَنَّهَ. فَیَدخُلونَها بِغَیرِ حِسابٍ ولا عَذابٍ . فَتَأتِی المَلائِکَهُ فَیَقولونَ : رَبَّنا نَحنُ نُسبِّحُ لَکَ اللَّیلَ وَالنَّهارَ ونُقَدِّسُ لَکَ ، مَن هؤُلاءِ الَّذینَ آثَرتَهُم عَلَینا؟ فَیَقولُ الرَّبُّ تَبارَکَ وتَعالی : هؤُلاءِ الَّذینَ قاتَلوا فی سَبیلی ، واُوذوا فی سَبیلی . فَتَدخُلُ عَلَیهِمُ المَلائِکَهُ مِن کُلِّ بابٍ : « سَلَامٌ عَلَیْکُم بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی الدَّارِ » (4) . (5)
.
1- .. آل عمران: 186.
2- .. آل عمران: 195.
3- .. هکذا فی المصدر ، وفی المصادر الاُخری : «وزینتها».
4- .. الرعد : 24.
5- .. المستدرک علی الصحیحین: ج 2 ص 81 ح 2393 ، شُعب الإیمان: ج 4 ص 28 ح 4259 ، مسند ابن حنبل: ج 2 ص 572 ح 6582 ولیس فیه ذیله من «فتأتی الملائکه . . .» وکلاهما نحوه وکلّها عن عبداللّه بن عمرو ، کنز العمّال : ج 6 ص 480 ح 16635 .
ص: 549
فصل ششم : تحمّل آزار در راه خدا
فصل ششم : تحمّل آزار در راه خداقرآن«قطعا در مال ها و جان هایتان آزموده خواهید شد و از کسانی که پیش از شما به آنان کتاب داده شده و نیز از کسانی که به شرک گراییده اند ، آزار بسیاری خواهید شنید ؛ ولی اگر شکیبایی کنید و پرهیزگاری نمایید ، این ، از عزم استوار در کارهاست» .
«پس پروردگارشان دعای آنان را اجابت کرد [ و فرمود : ] «من عملِ هیچ عمل کننده ای از شما را چه مرد و چه زن که همه از یکدیگرید تباه نمی کنم. پس کسانی که هجرت کرده و از خانه های خود ، رانده شده و در راه من ، آزار دیده و جنگیده و کشته شده اند، بدی هایشان را از آنان می زدایم و آنان را به باغ هایی که از زیر [ درختان ] آنها ، نهرها روان است ، در می آورم . این ، پاداشی است از جانب خدا ، و پاداش نیکوتر ، نزد خداست» .
حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :نخستین گروهی که وارد بهشت می شوند ، فقرای مهاجری هستند که سپر بلاهایند : هر گاه فرمانی به آنها داده شود ، به گوش می گیرند و اطاعت می کنند ، و اگر فردی از آنها را به سلطان ، نیازی افتد ، نیازش برآورده نمی شود و با آن نیاز ، دیده از جهان فرو می بندد . خداوند متعال در روز قیامت ، بهشت را فرا می خواند و بهشت ، با همه زیب و زیور و شادابی اش حاضر می شود . پس خداوند می فرماید : «کجایند آن بندگان من که در راه خدا جنگیدند ، و در راه من کشته شدند ، و در راه من آزار دیدند ، و در راه من جهاد کردند؟ به بهشت، وارد شوید» . پس بی هیچ حساب و عذابی ، وارد بهشت می شوند . در این هنگام ، فرشتگان می آیند و می گویند : پروردگارا! ما تو را شب و روز ، تسبیح و تقدیس کردیم . اینان کیستند که بر ما ترجیحشان دادی؟ پروردگار متعال می فرماید : «اینان ، کسانی هستند که در راه من جنگیدند و در راه من آزار دیدند» . پس فرشتگان از هر دری بر ایشان وارد می شوند و می گویند : «سلام بر شما که شکیبایی کردید ، و نیکو فرجامی است این سرای!» .
.
ص: 550
عنه صلی الله علیه و آله :اِحتَمِلِ الأَذی عَمَّن هُوَ أکبَرُ مِنکَ وأصغَرُ مِنکَ ، وخَیرٌ مِنکَ وشَرٌّ مِنکَ ؛ فَإِنَّکَ إن کُنتَ کَذلِکَ تَلقَی اللّهَ جَلَّ جَلالُهُ یُباهی بِکَ المَلائِکَهَ. (1)
عنه صلی الله علیه و آله :ثَلاثٌ مِن أبوابِ البِرِّ : سَخاءُ النَّفسِ ، وطیبُ الکَلامِ ، وَالصَّبرُ عَلَی الأَذی. (2)
الإمام علیّ علیه السلام :مَن صَبَرَ عَلی طولِ الأَذی ، أبانَ عَن صِدقِ التُّقی. (3)
عنه علیه السلام :إنَّمَا الحَلیمُ مَن إذا اُوذِیَ صَبَرَ ، وإذا ظُلِمَ غَفَرَ. (4)
الإمام الباقر علیه السلام :لَمّا کَلَّمَ اللّهُ موسَی بنَ عِمرانَ علیه السلام ، قالَ موسی : إلهی ... فَما جَزاءُ مَن صَبَرَ عَلی أذَی النّاسِ وشَتمِهِم ؟ قالَ : اُعینُهُ عَلی أهوالِ یَومِ القِیامَهِ. (5)
.
1- .. الدعوات: ص 295 ح 55 ، بحار الأنوار: ج 76 ص 275 ح 31 .
2- .. تحف العقول: ص 8 ، المحاسن: ج 1 ص 66 ح 14 عن السکونی عن الإمام الصادق عن الإمام علیّ علیهماالسلام ، الجعفریّات : ص 231 عن الإمام الصادق عن آبائه عن الإمام علیّ علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 71 ص 311 ح 7 .
3- .. غرر الحکم : ج 5 ص 353 ح 8710 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 461 ح 8386.
4- .. غرر الحکم : ج 3 ص 85 ح 3892 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 178 ح 3673 .
5- .. فضائل الأشهر الثلاثه : ص 88 ح 68 عن زیاد بن المنذر ، الأمالی للصدوق : ص 277 ح 307 عن عبدالعظیم الحسنی عن الإمام الهادی علیه السلام ، مشکاه الأنوار : ص 495 ح 1653 ، روضه الواعظین : ص 463 ، بحار الأنوار : ج 69 ص 384 ح 46 .
ص: 551
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :آزارِ بزرگ تر و کوچک تر و بهتر و بدتر از خودت را تحمّل کن که اگر چنین باشی ، خداوند عز و جل را به گونه ای ملاقات خواهی کرد که به تو بر فرشتگان می نازد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سه چیز ، از درهای نیکی است : سخاوت نفْس ، گفتار نیک ، و شکیبایی بر آزار .
امام علی علیه السلام :هر کس در برابر آزار زیاد ، شکیبایی کند ، این، درستیِ تقوای او را نشان می دهد .
امام علی علیه السلام :بردبار ، کسی است که هر گاه آزار ببیند ، شکیبایی ورزد و هر گاه به او ستم شود ، گذشت کند .
امام باقر علیه السلام :آن گاه که خداوند با موسی بن عمران علیه السلام سخن گفت ، موسی گفت : خدایا! ... پاداش کسی که در برابر آزار و دشنام مردم ، شکیبایی ورزد ، چیست؟ فرمود : «در هراس های روز قیامت ، یاری اش می کنم» .
.
ص: 552
الفصل السابع : النوادررسول اللّه صلی الله علیه و آله :مِن صِفاتِ المُؤمِنِ أن یَکونَ . . . قَلیلَ الأَذی . (1)
الإمام علیّ علیه السلام :مَن خافَ سَوطَکَ تَمنّی مَوتَکَ . (2)
عنه علیه السلام :الأَذی یَجلِبُ القِلی (3) . (4)
عنه علیه السلام :أفضَلُ مَعروفِ اللَّئیمِ مَنعُ أذائِهِ . (5)
عنه علیه السلام :إذا سَمِعتَ مِنَ المَکروهِ ما یُؤذیکَ ، فَتَطَأطَأْ لَهُ یُخطِکَ . (6)
الإمام الباقر علیه السلام :جاءَ رَجُلٌ إلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَشَکا إلَیهِ أذیً مِن جارِهِ ، فَقالَ لَهُ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : اِصبِر . ثُمَّ أتاهُ ثانِیَهً فَقالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : اِصبِر . ثُمَّ عادَ إلَیهِ، فَشَکاهُ ثالِثَهً، فَقالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله للِرَّجُلِ الَّذی شَکا : إذا کانَ عِندَ رَواحِ النّاسِ إلَی الجُمُعَهِ فَأَخرِج مَتاعَکَ إلَی الطَّریقِ حَتّی یَراهُ مَن یَروحُ إلَی الجُمُعَهِ ، فَإِذا سَأَلوکَ فَأَخبِرهُم . قالَ : فَفَعَلَ ، فَأَتاهُ جارُهُ المُؤذی لَهُ فَقالَ لَهُ : رُدَّ مَتاعَکَ ، فَلَکَ اللّهُ عَلَیَّ ألّا أعودَ! (7)
.
1- .. التمحیص: ص 74 ح 171 ، الکافی: ج 2 ص 227 ح 1 عن عبد اللّه بن یونس عن الإمام الصادق عن الإمام علیّ علیهماالسلام ، بحار الأنوار : ج 67 ص 310 ح 45 .
2- .. غرر الحکم : ج 5 ص 218 ح 8060 .
3- .. القِلی : البُغض (النهایه : ج 4 ص 105 «قلا») .
4- .. غرر الحکم : ج 1 ص 154 ح 581 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 40 ح 898.
5- .. غرر الحکم : ج 2 ص 420 ح 3106 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 121 ح 2752 وفیه «أداه» بدل «أذائه».
6- .. غرر الحکم : ج 3 ص 190 ح 4166 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 137 ح 3121 .
7- .. الکافی : ج 2 ص 668 ح 13 عن سدیر ، بحار الأنوار : ج 22 ص 122 ح 91 .
ص: 553
فصل هفتم : گوناگون
فصل هفتم : گوناگونپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :از صفات مؤمن ، این است که... کم آزار (کم زحمت) است .
امام علی علیه السلام :هر که از تازیانه تو بترسد ، مرگ تو را آرزو می کند .
امام علی علیه السلام :آزاررسانی ، نفرت و دشمنی می آورد .
امام علی علیه السلام :بهترین نیکی ای که فرومایه می تواند بکند ، این است که آزار نرساند .
امام علی علیه السلام :هر گاه سخن ناخوشایندی که تو را آزار می دهد ، شنیدی ، سرت را خم کن تا از تو بگذرد (آن را پشت گوش بینداز و نشنیده بگیر) .
امام باقر علیه السلام :مردی خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و از آزارهای همسایه اش شکایت کرد . پیامبر صلی الله علیه و آله به او فرمود : «شکیبایی کن» . مرد ، بار دوم آمد و پیامبر صلی الله علیه و آله باز به او فرمود : «شکیبایی کن» . مرد ، برای سومین بار آمد و شکایت کرد. پیامبر صلی الله علیه و آله به او فرمود : «هنگامی که مردم برای نماز جمعه می روند ، تو اثاثیه ات را به کوچه بیاور تا هر کس به نماز جمعه می رود ، آنها را ببیند و اگر علّتش را از تو پرسیدند ، ماجرا را به آنها بگو» . آن مرد ، چنین کرد . همسایه اش که او را آزار می داد ، نزد وی آمد و گفت : اثاثیه ات را برگردان . خداوند ، گواهت باشد که دیگر آزارت نمی دهم!
.
ص: 554
کتاب من لا یحضره الفقیه عن یونس بن عمّار :شَکَوتُ إلی أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام رَجُلاً کانَ یُؤذینی ، فَقالَ : اُدعُ عَلَیهِ ، فَقُلتُ : قَد دَعَوتُ عَلَیهِ! فَقالَ : لَیسَ هکَذا ، ولکِنِ اقلَع عَنِ الذُّنوبِ ، وصُم وصَلِّ وتَصَدَّق ، فَإِذا کانَ آخِرُ اللَّیلِ فَأَسبِغِ الوُضوءَ (1) ، ثُمَّ قُم فَصَلِّ رَکعَتَینِ ، ثُمَّ قُل وأنتَ ساجِدٌ : «اللّهُمَ إنَّ فُلانَ بنَ فُلانٍ قَد آذانی ، اللّهُمَ أسقِم بَدَنَهُ ، وَاقطَع أثَرَهُ ، وَانقُص أجَلَهُ ، وعَجِّل لَهُ ذلِکَ فی عامِهِ هذا» . قالَ : فَفَعَلتُ ، فَما لَبِثَ أن هَلَکَ . (2)
.
1- .. إسباغ الوضوء : إتمامُه وإکماله ، وذلک فی وجهین : إتمامه علی ما فرض اللّه تعالی ، وإکماله علی ما سنَّهُ رسولُ اللّه صلی الله علیه و آله (مجمع البحرین : ج 2 ص 810 «سبغ»).
2- .. کتاب من لایحضره الفقیه : ج 1 ص 559 ح 1546 ، المقنعه : ص 223 ، مکارم الأخلاق : ج 2 ص 121 ح 2328 ، بحار الأنوار : ج 91 ص 358 ح 19 .
ص: 555
کتاب من لا یحضره الفقیه به نقل از یونس بن عمّار :نزد امام صادق علیه السلام از مردی که مرا آزار می داد ، شکایت کردم . امام علیه السلام فرمود : «نفرینش کن» . گفتم : نفرینش کرده ام! فرمود : «همین طوری ، نه؛ بلکه اوّل ، ترک گناه کن و روزه بگیر و نماز بخوان و صدقه ای بده و آخر شب که شد ، وضوی کامل بگیر . آن گاه برخیز و دو رکعت نماز بخوان و سپس به سجده برو و بگو : بار خدایا! فلانی ، پسر فلانی ، مرا آزار می رسانَد . بار خدایا! بدنش را بیمار گردان ، و اثرش را قطع کن ، و عمرش را کوتاه ساز ، و همین امسال ، اینها را برایش مقدّر کن » . [ این دستور را ] اجرا کردم و طولی نکشید که آن مرد ، از بین رفت .